.
.
.
.

 

 

Hymenogaster vulgaris Tul. & C. Tul. 1846

Syn. Rhizopogon albus Berk. 1836; Hymenogaster griseus Tulasne 1843; Hymenogaster vulgaris var. hessei Soehner 1924
Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Gleba owocnika
Grupa owocników
Grupa dojrzałych owocników

 

CECHY MAKROSKOPOWE

Dojrzałe owocniki

 

Owocniki o średnicy 0,5-2,0 cm. Regularnie kuliste, owalne, znacznie rzadziej wydłużone, guzowate. Zawiązka grzybniowa słabo wykształcona. Powierzchnia owocnika, matowa, szorstka, często delikatnie pomarszczona. Za młodu biała, biało-szara, potem szaro-kremowa, w fazie pełnej dojrzałości ochrowa do brudnobrązowej. Pokryta w różnym stopniu żółtawo-ochrowymi plamami. Miejsca uszkodzone lub uciśnięte bardzo szybko ciemnieją. Gleba w owocnikach niedojrzałych biała, żółtawa, potem ochrowa, w fazie pełnej dojrzałości ochrowo-brązowa, różowo-brązowa, czasem z odcieniami lilowymi, fioletowawymi lub niebieskimi. Kolumella tworzy się bardzo rzadko i jest niewielka. (strefa płonna powstająca na styku zrastających się za młodu owocników może sprawiać wrażenie typowej kolumelli ale nią nie jest) Komory hymenialne o marmurkowatym przebiegu, nieregularne, o zmiennej wielkości. Trama hymenialna szara do ochrowo-żółtej. Konsystencja dojrzałego owocnika elastyczna ale miękka, watowata. Smak nieznaczny, lekko mdły. Zapach niezbyt silny, nieprzyjemny - ziemisty, stęchły, czasem z wyraźną nutą przywodząca na myśl cebulę lub por.

Owocniki na różnych etapach dojrzałości

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.vulgaris

 

Perydium 100-350 μm. Plektenchymatyczne zbudowane z chaotycznie splecionych strzępek 6-15 μm. W warstwie powierzchniowej strzępki zabarwione na żółtawy kolor, głębiej hialinowe. W późniejszych fazach rozwoju strzępki miejscami rozdymają się w struktury pseudoparenchymatyczne, zbudowane z niewielkich kulistych lub owalnych komórek 10-25 μm. Trama perydialna i hymenialna zbudowane z cienkościennych, septowanych, hialinowych strzępek o grubości 2-6 μm. Bazydia średnio 25-45 x 8-15 μm. W początkowej fazie rozwoju maczugowate, z grubymi, wyraźnymi sterygmami o długości do 4-8 μm, wypełnione szarawą ziarnistą treścią, najczęściej 1-4 zarodnikowe. Wraz z rozwojem zarodników wiotczeją i przybierają kształty cylindryczne do nitkowatych. We wszystkich fazach rozwoju wyraźnie wystają ponad linię hymenium Bazydiole niewielkie cylindryczne lub maczugowate, hialinowe o rozmiarach 10-20 x 5-8 μm. Bazydiole ulegają szybkiemu rozpadowi i w owocnikach dojrzałych są trudne do zaobserwowania. Warstwa subhymenialna niejednorodna. Miejscami pseudoparenchymatyczna, utworzona przez 2-3 rzędy drobnych kulistych komórek o średnicy 5-10 μm, miejscami nieodróżnialna od tramy hymenialnej. Zarodniki wrzecionowate, lancetowate, czasem gruszkowate lub cytrynokształtne. Bardzo często jednostronnie asymetryczne. Za młodu jasnożółte, potem żółto-brązowe, do czerwono-brązowych w stadium pełnej dojrzałości. Ornamentacja zarodników ma postać chaotycznie rozmieszczonych, drobnych brodawek, tępych na szczycie, rzadko lekko zaostrzonych. Brodawki często zlewają się, tworząc na powierzchni formę siateczki. Zarodniki ciasno otoczone wiotką, delikatną błoną perysporium. Apex szeroki obły, zlewający się z konturem zarodnika wraz z jego rozwojem. (znaczna część zarodników z tępym, zaokrąglonym szczytem jest całkowicie pozbawiona apexu) Apiculus wydatny, długi 2-5 μm, konicznie zwężający się. Wielkość dojrzałych zarodników wraz z ornamentacją i fałdami perysporium 18-30 x 9-13 μm, średnio 25 x 12 μm, Q=1,8-2,3, Qm=2,1. W okazach można zaobserwować dwa typy zarodników anormatywnych. Zarodniki trygonalne występują rzadko i stanowią >1% masy zarodników. Zarodniki o romboidalnych lub trójkątnych kształtach (typowe i częste zarodniki anormatywne w H. luteus i H. bulliardi) występują nieco częściej i stanowią 1-2 % masy zarodników.

Szczegóły budowy perydium H.vulgaris
Hymenium H.vulgaris

SIEDLISKO

Młodnik Carpinus betulus

 

Hymenogaster vulgaris jest gatunkiem preferującym humusowe żyzne, gleby o szerokim zakresie odczynu pH 5,0,-8,5. Mikoryzuje z szeregiem drzew liściastych i iglastych. Do głównych partnerów mikoryzowych należą Carpinus, Corylus, Betula i Fagus, oraz Picea i Pinus. Wyrasta do 2-5 cm pod powierzchnią gleby, najchętniej w miejscach pozbawionych roślinności zielnej. Stanowiska lokalizowano zarówno w naturalnych lasach jak i w siedliskach antropogenicznych, parkowych lub ogrodowych. Zdecydowaną większość stanowisk zlokalizowano w młodych, co najwyżej 10-15 letnich lasach. Gatunek znany zarówno z siedlisk wyżynnych jak i średnich położeń górskich do 1100 m n.p.m. Owocniki wyrastają w licznych grupach od początku lata do późnej jesieni, a nawet zimy. Ciekawostką jest brak stanowisk na typowych dla wielu gatunków Hymenogaster, wapiennych glebach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Stanowiska zlokalizowano jedynie na skrajnie południowych wychodniach wapieni jurajskich.

 

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster vulgaris jest gatunkiem częstym. Znany z większości krajów Europy a także z Ameryki Północnej oraz Azji. W Polsce jako jeden z nielicznych gatunków w obrębie rodzaju jest podawany z kilku historycznych stanowisk. Współcześnie można go uznać za gatunek umiarkowanie częsty, występujący w wielu różnych jednostkach fizycznogeograficznych.

Wyżyna  Śląska – DF22, Rogoźnik k. Piekar Śląskich, Czerwiec 2007
Beskid Żywiecki – DG 04, Góra Grojec k. Żywca, Wrzesień 2008
Wyżyna Kielecka – EE 83, Chęciny k. Kielc, Lipiec 2010
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Wrzesień 2010
Beskid Mały – DF 85, Inwałd k. Wadowic, Lipiec 2011
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Sierpień 2017
Beskid Mały – DF 96, Koziniec k. Wadowic, Maj 2018
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 66, Babice k. Chrzanowa, Wrzesień 2018
Wyżyna  Śląska – DF 33, Grodziec k. Będzina, Czerwiec 2019
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 77, Czernichów k. Skawiny, Październik 2019

UWAGI

Dojrzałe owocniki

 

Typowe kolekcje Hymenogaster vulgaris, prezentujące stabilny zestaw cech identyfikacyjnych są łatwe do oznaczenia. Często jednak można znaleźć owocniki o różnorodnej kolorystyce oraz nieco innej budowie zarodników. Są to prawdopodobnie różnorakie formy ekologiczne, możliwe do poprawnego oznaczenia jedynie metodami genetycznymi.
Hymenogaster vulgaris Tul. & C.Tul. 1846 jest często omyłkowo opisywany jako synonim Hymenogaster griseus Vitt. 1831. Synonimizacja dotyczy innego taksonu o zbieżnej nazwie - Hymenogaster griseus Tulasne 1843.